Lan Man món lạ Âu Việt

Roland đi cùng tôi, chỉ vào cửa bên ngoài một nhà hàng Việt Nam ở
khi Hackney phía Đông London hỏi họ viết gì vậy. Theo hướng anh chỉ, tôi
thấy tấm bảng viết tay ''Hôm nay có lòng lợn tươi”.


Nhà
hàng quả rất tinh đời khi chỉ viết quảng cáo trên bằng tiếng Việt để
cuốn hút Việt kiều Anh, chủ yếu là người Bắc đến đây những năm thập niên
1980 thèm lòng heo chấm mắm tôm. Nếu để thêm tiếng Anh, dân Ănglê đọc
được chắc cao chạy xa bay, một đi không trở lại.
Cũng
lại trong lịch sử người Anh vốn nổi tiếng thám hiểm thế giới, chinh
phục các vùng đất xa xôi rừng thiêng nước độc mấy cũng được, nhưng về ẩm
thực lại khá nhát gan, thịt ếch còn không dám ăn.
Dân
Pháp khoái ăn đùi ếch nên bị dân Anh chọc là “frogs” (con ếch). Dân
Pháp cũng không vừa gọi Anh là “rosbif” (phiên âm tiếng Pháp của chữ
“roast beef”, món thịt bò đút lò thường được ăn vào chủ nhật ở Anh) hàm ý
chê người láng giềng ẩm thực không phong phú.
Sống
ở Anh khá lâu nhưng tôi chỉ biết được vài món có thể gọi là kỳ thú ở
đảo quốc này. Thứ nhất là haggis, món truyền thống Scotland (thuộc Vương
quốc Anh) được làm từ phổi, tim, gan cừu băm nhỏ trộn gia vị nhồi vào
bao tử cừu, dùng chỉ khâu lại rồi luộc chín.
Tim,
gan đối với người Việt là món ăn bình thường nhưng ở đây rất lạ đời,
dân bản địa không phải ai cũng từng ăn. Theo đúng cách ăn kiểu dân gian,
khi haggis được dọn lên bàn trong những bữa tiệc, cả khách lẫn chủ sẽ
nhảy lên ghế, đặt một chân lên bàn rồi ngửa cổ nốc một hơi hết ly
whisky, xong thảy ly ra sau lưng rồi mới ngồi xuống ăn tiệc.
Không
biết ngày nay truyền thống đó có còn không, nhưng hy vọng nam giới sẽ
không mặc váy kilt kẻ carô của đàn ông Scotland khi dự tiệc kiểu này.

Haggis
xuất thân con nhà nghèo, những ai không đủ tiền mua thịt nạc mới tận
dụng nấu những thành phần bỏ đi, nhưng nay đã trở thành món quốc hồn
quốc túy của vùng cao nguyên lạnh giá. Nhất là từ khi Robert Burns sáng
tác thơ hát tặng haggis (Ode to a Haggis, hoặc có bản ghi là Address to a
Haggis), dưới đây là đoạn mở đầu:

Gương mặt vui tươi, chân thành của bạn đẹp làm sao

Tộc trưởng của họ nhà bánh pudding

Bạn chiếm vị thế trên tất cả ấy

Dạ dày, bao tử và ruột

Bạn xứng đáng với sự vẻ vang này
Trích đoạn trên đọc qua sẽ thấy khá ngô nghê, khó tin một trong những nhà thơ lỗi lạc nhất Vương quốc Anh đã viết bài thơ này.
Bài
ca ngợi haggis của Burns ra đời năm 1786, trong bối cảnh Mỹ dưới sự
lãnh đạo của tướng George Washington vừa giành độc lập từ Anh trước đó
không lâu; Pháp đang trong thời kỳ mâu thuẫn xã hội sâu sắc dẫn đến Cách
mạng Pháp ba năm sau; còn ở nội địa mối quan hệ Scotland và Anh không
mấy tốt đẹp. Vì vậy có thể nói đây là hành trình tìm kiếm bản sắc dân
tộc Scotland của Burns và là cách ông thể hiện tình yêu quê hương xứ sở.

Không biết có phải vì vậy mà đây trở thành bài phổ biến nhất trong số 717 tác phẩm của Robert Burns trên trang web BBC,
hơn cả hai bài nổi tiếng của ông là Tình yêu tôi như một hoa hồng đỏ do
chính thái tử Charles đích thân ngâm thơ thu radio, và bài Auld lang
syne được hát vào mỗi dịp năm mới ở Anh.
Một
món lạ nữa là black pudding, tạm dịch: bánh đen, một loại xúc xích từ
huyết heo, trộn mỡ heo, hành tây, bột yến mạch và các loại gia vị, tất
cả xay nhỏ nhồi vào ruột heo, tương tự món dồi VN.
Cũng
như haggis, đây xuất thân là món nhà nghèo nhưng đã trở nên phổ biến,
nếu có dịp đến Anh ở khách sạn từ bình dân đến năm sao, bữa sáng bạn sẽ
thấy black pudding ăn chung với thịt heo muối, xúc xích, nấm, cà chua
chiên, bánh mì lát nướng.
Nhắc
đến huyết heo, tôi nhớ cách đây bảy năm, trong lần ghé chơi Vienna, thủ
đô nước Áo, chú Thomas của Daniel - bạn tôi - dẫn hai đứa tôi đi ăn nhà
hàng. Có một món mà khi tôi ăn, hai đứa nhìn cười ra vẻ bí mật lắm.
Đợi
tôi ăn xong, họ mới tiết lộ gọi món xúc xích làm từ huyết heo kiểu Áo,
vừa nói vừa nhìn tôi vẻ thăm dò. Tôi tỉnh bơ: “Tưởng gì, huyết heo ở
Việt Nam con ăn với bún riêu hoài” làm hai chú cháu xụi lơ vì tưởng tôi
sẽ la lối hoặc đấm ngực kêu trời.

Nói
vậy thôi chứ tôi rất nhát gan, lớn lên ở Việt Nam nhưng cả đời chưa bao
giờ ăn tiết canh vịt, còn hột vịt lộn chỉ ăn miếng màu trắng sần sật và
lòng đỏ, vịt con không ăn. Những năm tôi lớn lên vào thập niên 1980,
mỗi lần mua hột vịt lộn là mẹ tôi ép ăn cho bổ, có lần tôi nuốt trộng mà
nước mắt nước mũi giàn giụa. Nhiều năm sau tôi mới biết hột vịt lộn
luôn nằm trong danh sách mười món ghê rợn nhất thế giới đối với phương
Tây!
Vì nhát gan lên cuốn du ký ẩm thực châu Âu Bánh mì thơm, cà phê đắng (NXB
Trẻ) của tôi không có thức nào quá lạ đời, chỉ toàn mấy món “hiền khô”
kiểu thịt heo nướng xiên Hy Lạp, xúp cá Thụy Điển, cá tuyết muối Bồ Đào
Nha, vẹm xanh hấp rượu kèm khoai tây chiên Bỉ, bánh kem Slovenia...
Có
lẽ món kỳ thú nhất tôi từng ăn trong những chuyến đi xa là món thịt
tuần lộc ăn ở Phần Lan. Tuần lộc (reindeer) là con vật kéo xe cho ông
già Noel có nhiều ở Scandinavia, nhất là ở vùng cực Bắc Lapland, cả chạy
hoang lẫn nuôi trong các trang trại. Khi chúng tôi đi xe qua những con
đường xuyên rừng bạch dương thỉnh thoảng lại thấy cả đàn chạy ngang
giương mắt nhìn.
Khách
sạn chúng tôi trú ngụ những ngày ở Lapland dĩ nhiên cũng có thịt tuần
lộc. Có lần trong bữa sáng tôi thấy một cậu bé chừng 9 tuổi lắc đầu
không chịu ăn tuần lộc, mếu máo: “Sao mình ăn thịt Rudolph vậy ba?”.
Rudolph
là tên chú tuần lộc được chọn kéo xe cho ông già Noel trong bài hát
Rudolph, chú tuần lộc mũi đỏ / Có một chiếc mũi bóng lưỡng / Và nếu bạn
từng thấy chú / Bạn thậm chí sẽ nói mũi chú tỏa sáng, hầu như Giáng sinh
nào cũng được hát trên tivi.
Cậu
bé kia là du khách nên thấy lạ chứ trẻ em Phần Lan lớn lên với món thịt
tuần lộc nhiều nạc và rất bổ nên xem như thịt bò, thịt heo. Tuần lộc ở
đây được chế biến nhiều kiểu như ăn tái, đút lò, nướng, làm hamburger,
xông khói, xào lăn, hầm. Tôi đã thử vài lần, thấy rất dễ ăn, sớ thịt
mềm, ngon ngọt hơn thịt bò nhiều và không có mùi lạ như thịt cừu.

Nhắc
đến món chim chóc, ở Anh còn một món khá kỳ thú nữa là bánh nướng làm
từ thịt cổ thiên nga, có từ nhiều thế kỷ trước. Bởi vậy nếu có ai khen
bạn cổ cao ba ngấn thon thả như cổ thiên nga cũng đừng vội mừng thầm, vì
thiên nga cũng như gà vịt vậy thôi. Món này dường như bây giờ đã thất
truyền, lý do vì thiên nga ngày nay là tài sản của nữ hoàng Elizabeth đệ
nhị nên dù bơi trên sông hồ khắp nước Anh cũng không ai được phép bắt.
Nếu
bạn sợ khi nghĩ đến bánh làm từ cổ thiên nga cũng không có gì lạ như
ngạn ngữ Anh có câu "Món thịt của người này là độc dược của người khác"
vậy, sống đâu quen đó.
Cũng
như bàn thờ gia đình cúng tất niên có con gà luộc còn nguyên đầu cả mắt
mũi mào, miệng gà ngậm thêm bông hồng tỉa từ trái cà chua ở Việt Nam
thấy bình thường nhưng bạn Alastair của tôi tới Việt Nam ăn Tết nhìn
thấy đã hồn xiêu phách lạc, "về đến nước mà vẫn tim đập chân run”.